ابیات جعلی مدح خلفای سه گانه در شاهنامه(8)

دکتر عباس زریاب خویی مورخ، ادیب، نویسنده، نسخه شناس و مترجم ایرانی:

در فصل ستایش پیغمبر چهار بیت درباره خلفای راشدین الحاق شده است و الحاقی بودن آن در بررسی متن بسیار واضح ا‌ست زیرا ابیات 92 تا 96 چنین است
چو خواهی که یابی ز هر بد رها
سر اندر نیاری به دام بلا
بُوی در دو گیتی ز بد رستگار
نکوکار گردی به هر دو سرای
به گفتار پیغمبرت راه جوی
دل از تیرگی ها بدین آب شوی
چه گفت آن خداوند تنزیل و وحی
خداوند امر و خداوند نهی
که من شارسانم علیم در است
درست این سخن قول پیغمبر است
بیت 96 (دو مصرع آخر) به نحو منطقی دنبال بیت95 است و اشاره به حدیث معروف أنا مدینة العلم و عَلیٌّ بابُها است اما یکی از کاتبان، که اهل سنت بوده، نخواسته است این قسمت از شاهنامه بی ستایش خلفای سه گانه باشد و چهار بیت به میان این دو بیت افزوده است که ناسازگار بودن آن با قبل و بعد آشکار است
بعضی‌ها خواسته اند شیعه بودن فردوسی را با ستایش خلفای سه گانه چنین سازگار کنند که فردوسی را شیعه زیدی بدانند اما فراموش کرده اند که طوایف و فِرَق مختلف زیدی فقط ابوبکر و عمر را قبول داشته اند نه عثمان را، بنابراین ستایش عثمان از یک شیعه زیدی درست نیست و چنان که گفتیم، هر چهار بیت بی گمان الحاقی است. 

نگاهی تازه به مقدمه شاهنامه، مندرج در تن پهلوان و روان خردمند، ویراسته شاهرخ مسکوب، انتشارات طرح نو، تهران 1381،ص 27

ابیات جعلی مدح خلفای سه گانه در شاهنامه(7)

دکتر شاپور شهبازی ایران شناس و شاهنامه پژوه نامدار ایرانی:

در دوره سلجوقیان که تسنن مذهب رسمی کشور بود، چند بیتی در ستایش ابوبکر و عثمان و عمر در شاهنامه گنجانده شد تا بیشتر مورد پسند جامعه شود. شوشتری اولین کسی بود که این تحریف را متذکر شده است و ادعای شیرانی مبنی بر اصیل بودن ابیات معتبر نبود
زندگینامه تحلیلی فردوسی، علیرضا شاپور شهبازی، ترجمه هایده مشایخ،نشر هرمس،ص14

درباره باورهای دینی فردوسی بسیار بحث شده است و اغلب بر اساس این درک نادرست که آنچه در شاهنامه آمده آرا و عقاید خود شاعر است، جای تاسف است، به خصوص که نسخه نویسان بعدی گهگاه در بعضی بخش‌ها که به نظرشان کافی نمی آمد، تغییراتی می دادند و یا بر آن می افزودند
مثال کامل این مورد، اضافه شدن سه بیت در مدح ابوبکر، عمر و عثمان به ستایش محمود و اعقابش به دست شاعری اهل سنت است. به رغم تقدم تاریخی(بنداری) این جعل را پذیرفت و محمود خان شیرانی آن را اساس قضاوت خود مبنی بر سنی بودن فردوسی قرار داد این جعل با این حقیقت لو می رود که در میانه قطعه منسوب به حضرت محمد (ص) گنجانده شده است
همان، صفحه 69 و 70

ابیات جعلی مدح خلفای سه گانه در شاهنامه(4)

تئودور نولدکه خاورشناس آلمانی:

اکنون نمیتوان تصور کرد که بیت های ۹۷ _ ۱۰۰ ، صفحه ۶ را که مطابق عقیده صریح اهل تسنن ابوبکر، بعد عمر، سپس عثمان ستوده شده و از علی مخصوصا در مرحله ی چهارم اسم برده شده، نیز فردوسی سروده باشد. البته میشد گمان کرد که در اینجا نیز از روی ضرورت امتیازی برای عقیده سلطان قائل شد و در شرح مفصل بعد راجع به علی (ع) عقیده حقیقی شاعر اظهار شده است. اما آن بیت ها را یک نفر سنی از روی ناآزمودگی اضافه کرده است. آن بیت ها سیاق عبارات را به کلی خراب کرده است. بیت ۹۶ با یک گفته ی پیغمبر (ص) شروع شده. همین مطلب در بیت ۱۱۰ در ضمن کلمات یک روایت اصیل تشیع که در هجو نامه تکرار نموده نقل شده در صورتی که بیت های ۹۷ تا ۱۰۰ از سه خلیفه اول حکایت میکند !

حماسه ملی ایران،چاپ سوم، مترجم بزرگ علوی، ص79

فردوسی شیعه است(12)

دکتر هرمز میلانیان زبان شناس و استاد زبان‌شناسی دانشگاه تهران
سرانجام‌ فردوسی در مرحله سوم از گفتار آغازین خود، که در سطوح ملموس تری از انتزاع فلسفی قرار دارد به ستایش پیغمبر و یارانش می پردازد و بر شیعه بودن خود _به مفهوم قرون چهارم و پنجم هجری_ آن هم بدون تعصب و با یادآوری تمام خلافای راشدین تاکید می نهد

بینش فلسفی و اخلاقی فردوسی، مندرج در تن پهلوان و روان خردمند، ویراسته شاهرخ مسکوب، انتشارات طرح نو، تهران 1381،ص 109

فردوسی شیعه است(11)

علامه محمد شبلی نعمانی نویسنده، محقق، شاعر و ادیب اهل هند:

حسن میمندی خارجی مذهب و فردوسی شیعه بود و بدیهی است که اینهم عامل موثری بود برای خصومت وزیر نسبت به فردوسی

شعر العجم یا تاریخ شعرا و ادبیات ایران، جلد اول، ترجمه محمد تقی فخر داعی گیلانی، نشرِ دنیای کتاب، تهران 1363ش، ص78

فردوسی شیعه است(10)

دکتر حسن انوری( استاد برجسته زبان و ادبیات فارسی) و دکتر جعفر شعار ( پژوهشگر ادبی، مصحح و استاد زبان و ادبیات فارسی) :

فردوسی مسلمان، شیعه، معتزلی و دوستدار خاندان پیغمبر و علی (علیه السلام) بود و راه رهایی و رستگاری را در دین و دانش می جسته است.

غمنامه رستم و سهراب، نشر قطره، تهران، 1375، ص15